آلترناتیو فعالیت صلح آمیز

شاید یک راه حل آلترناتیو برای فعالیتهای صلح آمیز ایران به جای غنی سازی بالاتر, راه رفتن در مسیر کشورهایی نظیر آلمان و ژاپن باشد. این دو کشور در واقع از پشگامان توسعه صنایع سوپر تکنولوژی اتمی هستند, ولی هیچگاه محدودیتهای اعمال شده جهانی را نیز نقض نکرده اند. اکنون صنایع صنعتی و انساندوستانه مرتبط با تحقیقات اتمی در آلمان, در اروپا در راس سایر کشورهای اروپایی قرار دارد. در آسیا نیز ژاپن چنین وضعی دارد. این دو کشور از چندین دهه پیش برنامه های صنعتی تکنولوژی بالای خود را در زمینه هایی طراحی کرده اند که بهترین سود اقتصادی و تکنولوژیکی و در عین حال کمترین میزان قرار گرفتن در مسیر ناملایمات تنش زا باشد. دور شدن از مسیرهای تنش زا, بی شک یکی از فاکتورهای توسعه پایدار و قدرتمند این دو کشور بوده است.

تنها به عنوان یک مثال میتوان از تنوع شتابدهنده های الکترونی، پروتونی و نوترونی در این کشورها نام برد. کشور آلمان بیشترین تعداد شتابدهنده های الکترون, پروتون و نوترون را طی چندین دهه طراحی و ساخته است. مجموعه عظیمی از دانشمندان, مهندسین و محققین دکتری و پسا دکتری در این استخرهای علمی مشغولند. صنایع فراوان داخلی به واسطه ارتباط با این مراکز به رشد گسترده خود ادامه میدهند. این در واقع بنیان محکمی برای توسعه اقتصادی و امنیت این کشور شده است. تعداد این مراکز در آلمان از سایر کشورهای اروپایی گسترده تر است. همین وضع در مورد کشور ژاپن قابل بیان است. در این کشور بیشترین تعداد مراکز شتابدهنده الکترون و یا پروتون در آسیا مشغول بکارند. در امریکای شمالی نیز, ایالات متحده در این زمینه بی نظیر است. در سالهای پیش بازدیدهایی از مراکز ژاپنی و آلمانی داشته ام و در سالها پیش نیز پروژه مشابهی در خاورمیانه در دست اقدام داشتیم. ولی همه پیشبرد این پروژه ها علاوه بر اراده مسئولین کشورها, نیازمند زیرساختهایی فنی نیز است. تنها پروژه شتابدهنده الکترون در چندین سال پیش در ایران آغاز به طراحی کرده است که به نظرم, شاید سرعت کافی برای اتمام طراحی های مهندسی نداشته است. بدون اتلاف وقت دولتهای جدید بایستی پروژه های جدید شتابدهنده های پروتون و کارخانجات نوترون با مدیرانی جوان و پر انرژی و البته با تجربه را در دستور کار خود قرار دهند. فاکتور زمان در پروژه های فنی و تکنولوژی بالا بسیار موثر است.

-------------

تدبیر کند بنده و تقدیر نداند

تدبیر به تقدیر خداوند چه ماند

(مولانا)

سفر به ایران- بهار 1392

امسال برای مدت 11 روز مسافرت کوتاهی به ایران داشتم. تهران, اهواز و مسجدسلیمان شهرهایی بودند که در این مدت کوتاه بودم.

----------

نردبان این جهان ما و منیست

عاقبت این نردبان افتادنیست

لاجرم هر کس که بالاتر نشست

استخوانش سخت تر خواهد شکست

(مولانا)

سفر به ژاپن 2012

هفته اول اکتبر برای کنفرانس تجهیزات بیم یابی شتابدهنده ها به ژاپن رفتم. پرواز کاملا درازی بود حدود یک روز کامل. از اینجا به پاریس و از پاریس به توکیو که بدون وقفه 12 ساعت طول کشید. البته پرواز اولم از پاریس به توکیو بدلیل رخداد طوفان در اطراف توکیو کنسل شد. بهمین دلیل یک شب در هتلی در نزدیکی پاریس بودم. کنفرانس به نحو خوبی برگزار شد و همه چیز طبق برنامه زمانبندی پیش رفت حدود 300 نفر در کنفرانس شرگت کردند. از قاره های آسیا, اروپا و امریکا شرکت کنندگانی داشتیم. و بالاخره در جلسه ویژه برنامه ریزی, استرالیا را به عنوان برگزار کننده سال 2015 انتخاب کردیم. در آن جلسه 15 نفر شرکت داشتیم و واقعیت اینست که انتخاب کشور استرالیا برایم کاملا جالب بود. در این روز دو کشور استرالیا و تایلند به عنوان کاندیدهای نهایی در نظر گرفته شدند. نمایندگان این دو کشور پرزنتیشنهای خود و نامه های ساپورت دولتهایشان را ارایه و توضیح دادند. حدود نیم ساعت به سوالات ما پاسخ دادند. سپس ما نیم ساعت را به بحث برای انتخاب کشور برگزار کننده بدون حضور نماینده هایشان اختصاص دادیم. مسایل فنی گرفته تا مسایل غیر فنی نظیر هزینه هتلها برای شرکت کنندگان و فاصله پرواز تا اروپا و امریکا و ...

در پایان یکی از همکاران واقعیت را صریحا گفت. گفت دوستان انتخاب بین این دو کشور کار مشکلی است. لذا فکر میکنم انتخابمان بر این خواهد بود که از نماینده کدام کشور بیشتر خوشمان میاید!! اینبود که با رای اکثریت کشور استرالیا به عنوان برگزار کننده سال 2015 انتخاب شد! این کنفرانس سال آینده و سال 2014 به ترتیب در انگلستان و ایالات متحده برگزار میشود. نمایندگانی از کشورهای ترکیه و ارمنستان هم بصورت مقدماتی برای برگزاری کاندید شده بودند که البته در پایان بدلیل نبود مرکز شتابدهنده واقعا فعال اصلا مطرح نشدند.

------------

غذاها در ژاپن بیشتر دریایی هستند. معمولا با ماهی خام, سس سویای ویژه و تندی استفاده میکنند که طعم آنرا کاملا خوشمزه میکند برخلاف آنکه برای اولین بار همه فکر میکنند ماهی خام بایستی بدمزه باشد. در تمام رستورانها بدون استثنا برای خوردن غذا از استکهای ژاپنی استفاده میکردند و نه از چاقو و چنگال. شب سوم کنفرانس مهمانی شام در رستورانی بودیم که من به تصادف کنار یک ژاپنی نشسته بودم. در مورد غذاها و روش خوردن و نوشیدن نوشیدنیها توضیحات جالبی داد که نشان از پایبندی شدید آنها به سنتهای اصیل ژاپنی داشت. او مدیر شرکتی از صنایع هوا و فضای ژاپن بود که به نحوی به تجهیزات شتابدهنده ها هم متصل بود. کاملا به نحوه زندگی و آداب و رسوم سنتیشان مفتخر بود و البته برای من هم جالب بود که کشوری با تفکر شرقی و پایبندی به سنتهایشان, همچنین از لحاظ فنی و تکنولوژی و تا حدی اقتصادی در صدر جهان قرار قرار دارد. چیز دیگری که برایم جالب توجه بود احترام فراوان به دیگران بود که در لحظه اول فکر کردم چیزی شبیه احترام در کشورهای خاورمیانه است که بیشتر جنبه «ظاهری و گول زنی» دارد! ولی کمی ارتباط با آنها برایم مشخص کرد که آنها واقعا همدل هستند. رعایت قوانین راهنمایی رانندگی هم مثل هر کشور صنعتی دیگری کاملا مشهود بود.

نه عمر خضر بماند نه ملک اسکندر....نزاع بر سر دینی دون مکن درویش (حافظ)

تابستان 2012

احتمالا مدتی دیگر سفری به مرکز GSI در آلمان خواهم داشت تا در زمینه تکنولوژیهای مربوط به سیستمهای بیم یابی با آنها صحبتهایی داشته باشم. مرکز GSI  در آلمان از معدود مراکز با سابقه شتابدهنده های پروتون و یون است که تجربیات عالی در زمینه های مشترک کاری دارند. سفر ماه اکتبر به مرکز KEK در ژاپن را هنوز تصمیم گیری نکرده ام. این کنفرانس امسال در توکیو ژاپن و سال آینده در آکسفورد و سال 2014 در ایالات متحده برگزار میشود. برای سال 2015 کشوری آسیایی در نظر گرفته شده است. در جلسه کمیته برنامه ریزی ماه می که برای کنفرانس ژاپن داشتیم به این فکر میکردم که آیا ایران میتواند در کنار استرالیا, چین و کره بعنوان میزبان این کنفرانس بزرگ فناوری در سال 2015 پیشنهاد شود؟ ولی به نتیجه مثبتی نرسیدم. واقعیت اینست که ایران هنوز زیرساختهای علمی و فنی در زمینه تکنولوژی شتابدهنده را ندارد. سال 87 خبردار شدم معاونت علمی رییس جمهور مرکز تحقیقات فیزیک نظری را برای اجرا و نظارت بر طراحی سینکروترون ملی مامور کرده است. من سال 82 در این مرکز کار کرده ام. مرکز علمی معتبر و فعالی در زمینه های تئوری است که البته در زمینه فیزیک تجربی و تکنولوژی بسیار جوان و کم تجربه است. دلیل دوم آنبود که اشخاص مسئولی در این زمینه در ایران نمیشناختم که با آنها صحبت کنم.

-----------

تو به تقصیر خود افتادی ازین در محروم

از چه می نالی و فریاد چرا میداری

(حافظ)

God Particle - Higgs

Evidences of God Particle (Higgs) are found in the latest CERN experiments results.

امروز نشانه هایی از تطابق ذره یافت شده در آخرین آزمایشهای مرکز هسته ای اروپایی «سرن» با ذره پیش بینی شده «هیگز» یا اصطلاحا «ذره الهی» در جلسه سرن ارایه شد. آزمایشات مربوطه در انرژی 126 GeV , و از دو منبع شتابدهنده مختلف راست آزمایی شده و درجه احتمال صحیح بودن آزمایشات 5 سیگما بوده است. این معادل خطایی کمتر از هزارم است.

در مورد اینکه این ذره هیگز یا ذره ای جدید ولی غیر از «ذره خدا» ! است هنوز جمع بندی علمی صورت نگرفته است.

آغاز سال 1391

یا مقلب ال قلوب و ال ابصار

------------------

یک روز هفته گذشته برای اولین بار تمام مدت شب بیدار بودم. از ساعت 12 شب تا 9 صبح در جلسه کمیته برنامه ریزی کنفرانس بین المللی IBIC بودم که اکتبر امسال در ژاپن برگزار میشود. به دلایلی برای شرکت در این جلسه به ژاپن نرفتم هر چند که مقدمات سفر از طرف مرکز شتابدهنده های ژاپن KEK فراهم شده بود. در نتیجه از طریق ویدیو کنفرانس در جلسه شرکت کردم. دو تن دیگر از اعضای کمیته برنامه ریزی یکی از مرکز ORNL در ایالات متحده و دیگری از مرکزNSRRC در تایوان نیز بدلیل عدم حضور فیزیکی از طریق ویدیو کنفرانس در این جلسه شرکت کردند. در این جلسه راجع به محل کنفرانس و موضوعات علمی مطرح در آن تصمیم گیری شد. همچنین 7 موضوع مهم در زمینه «تکنولوژی اندازه گیری و بیم یابی» در شتابدهنده ها را از میان 25 موضوع به همراه سخنرانانی که این 7 مقاله را ارایه دهند انتخاب کردیم. یکی از مقاله ها اثرات زمین لرزه 9 ریشتری سال گذشته ژاپن در تجهیزات اندازه گیری شتابدهنده های KEK بود. هدف اینبود مقالاتی به عنوان سخنران دعوت شده انتخاب شوند که موضوع چالشی جدید و راه حل موفقی را ارایه دهند و یا در راستای حمایت از پروژه های شتابدهنده مطرح جهانی باشند که پیشرفت خوبی داشته اند. مطالب دیگری در زمینه تعیین جایزه دانشمند برگزیده در زمینه شتابدهنده ها و ...نیز مطرح و تصمیم گیری شد. همچنین کشورهای برگزاری کنفرانس برای سالهای 2013, 2014 و 2015 نیز انتخاب شدند که به ترتیب در قاره های اروپا، امریکای شمالی و آسیا خواهند بود....

------------

امسال عید نوروز را همینجا جشن میگیریم اتفاقا.

بر چهره گل نسیم نوروز خوش است      در صحن چمن روی دلفروز خوش است

از دی که گذشت هر چه گویی خوش نیست    خوش باش و ز دی مگو که امروز خوش است

(حکیم عمر خیام)

Clockwise or unti-clockwise particle accelerators

سال 2006 زمانیکه با «گیتانو ویگنولا» مدیر فنی ایتالیایی شتابدهنده خاورمیانه سزامی در شهر «امان» کار میکردم, روزی او به اتاق کارم آمد و بدون هیچ پیش زمینه ای گفت «در حلقه سزامی الکترونها بر خلاف جهت زمان(ساعت) خواهند چرخید. آیا این تاثیری بر عملکرد تجهیزاتی مثل الکترومغناطیسها و... خواهد داشت؟؟؟ در این زمینه مطالعه کن و نتیجه را در گزارش کوتاهی برایم بنویس» این بود که برای مدت یکهفته یا بیشتر حلقه انبارنده بسیاری ماشینهای سینکروترون را مطالعه کردم. از حلقه های آلمانی تا امریکایی و ژاپنی و روسی و حتی ماشینهایی که اخیرا ساخته شده بودند, شبیه ایندوس و بومرنگ و آلبا و دیاموند .... هدفم اینبود تا ببینم که چرخش الکترونهای نسبیتی در جهت زمان یا خلاف آن واقعا تاثیری در عملکرد و خروجی فنی این ماشینها داشته است یا نه...اوایل حتی احتمالاتی میدادم مثلا برای الکترونهایی که با سرعت نور در حرکتند و عملا زمان تقریبا ساکن میشود تاثیراتی موهومی در رفتارشان داشته باشد و یا مثلا چه تاثیری بر طراحی تجهیزات دیاگنوستیک و زمانی خواهد داشت؟ مثلا ممکن است کمی «بدقلق» شوند? اینها هر چند که دور از ذهن و احمقانه میایند ولی کسانیکه در حال طراحی ماشین پرهزینه هستند مجبورند برای تمام احتمالات هرچند کوچک جوابی داشته باشند.

نتیجه مطالعاتم را به اینصورت برای ویگنولا نوشتم:« مایلم بدانید که حرکت الکترونها در حلقه در خلاف جهت عقربه ساعت هیچ تاثیر شناخته شده ای در طراحی تجهیزات زیرسیستمی نخواهد داشت. هر چند که بیشتر ماشینها در جهت عقربه ساعت کار میکنند ولی ماشینهایی وجود داشته اند که در آن الکترونها خلاف جهت عقربه ساعت حرکت میکنند و همچنان به کار خود ادامه میدهند!

------------------

امسال تحویل نوروز, صبح سه شنبه ساعت 8 و 45 دقیقه به وقت تهران خواهد بود. امسال برخلاف هر سال به ایران نخواهم رفت.

------------------

من بگوش خود از دهانش دوش      سخنانی شنیده ام که مپرس

سال ۲۰۱۲

امسال کنفرانس بین المللی بیم یابی Beam Instrumentation در مرکز شتابدهنده های KEK  در کشور ژاپن در ماه اکتبر برگزار میشود. این کنفرانس از یکی کردن سه کنفرانس آسیایی، اروپایی و امریکایی تکنولوژی بیم یابی شتابدهنده ها ایجاد شده است و کمیته برنامه ریزی هفده نفره ای دارد که امسال من نیز جزو این کمیته هستم. همکارانی از مرکز سرن اروپا CERN, جفرسون لب ایالات متحده Jefferson Lab , دسی آلمان DESY و اسپرینگ ژاپن Spring  این کمیته را تشکیل میدهند. نام IBIC برای این کنفرانس هم دو سال پیش  ماجرای جالبی دارد. در جلسه برای تعیین نامش شرکت نکرده بودم و تنها نام پیشنهادیم را برای مدیر کمیته فرستادم ولی خیلی جالب بود وقتی مدیر کمیته خبردارم کرد که اسم پیشنهادی من بیشترین رای را آورد و به عنوان نام همیشگی این کنفرانس بین المللی انتخاب شده است.

------------

اینجا به مناسبت سال نوی میلادی حدود ۱۰ روز بیشتر دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی و شرکتها تعطیل هستند. برخلاف تعطیلات تابستانی ماه اگست که غالبا با سفر به شهرها یا مکانهای دیگر همراه است ولی تعطیلات سال نو یکی بدلیل سردی هوا و دیگری بدلیل سنتهای سال نو بیشتر مشغول غذا خوردن با خانواده و فامیل و چاق شدن و خرید هدیه ها هستند. تعطیلات سال نو اینجا شبیه نوروز ایران است. البته تحویل سال دقیقا ساعت 12 نیمه شب است و به خصوص در اینجا رسم است که 12 دانه انگور را به نیت «شانس نیک» و یا شاید «افراد مقدسشان» درست لحظه تحویل سال میخورند. تشابهات تقویم میلادی اینجا با تقویم ایرانی جالب است. روز 21 دسامبر هم در اینجا اصطلاحا روز «سنت توماس» نامیده میشود و در برخی مناطق تعطیل است که هر ساله مصادف با «شب یلدای» ایرانی در 21 دسامبر است! جالبتر از همه روز ششم ژانویه است که البته در سراسر اروپا به جز «انگلستان» بعنوان روز «سه بزرگ» Three kingsو Los Reyes Magos در کشورهای اسپانیایی زبان نامیده میشود. معنی آن روز « سه پادشاه مغ» است که به حدود دو هزار سال پیش اشاره میکند وقتی سه ستاره شناس ایرانی تولد پیامبر مسیحیان را با ذکر تاریخ دقیق پیشگویی کرده بودند....

دیشب در برنامه زنده تلویزیونی شب سال نوی میلادی, یکی از سوالهای سخت مجری برنامه از افراد شرکت کننده در یک مسابقه اینبود که کدامیک میتواند اسم رییس جمهور ایران آح-ما-دی-نی-جاد را درست تلفظ کند :-)

------------

تکیه بر تقوا و دانش در طریقت کافریست      راهرو گر صد هنر دارد توکل بایدش

گذشته چراغ راه آینده است

دیشب که خاطرات شخصیم در کامپیوتر را ورق میزدم برایم جالب بود اتفاقات؛ احساسات و دغدغه های فکری که در زمانهای مختلف داشته ام. خواندن و بیاد آوردن تجربه های شخصی از انجهت مثبت است که نشان میدهد هیچ مشکلی برای همیشه باقی نمی ماند. گذشت زمان همه چیز را به سمتی که «باید» تغییر میدهد.

معمولا در هر ماهی خاطرات گذشته همان ماه را میخوانم. مثلا برای روز ۲۷ ماه اکتبر ۲۰۰۲ (حدود نه سال پیش) اینگونه نوشته بودم. البته متن را متاسفانه به زبان انگلیسی نوشته بودم چون در انزمان احتمالا روی کامپیوتر فونت فارسی نداشتم. ترجمه اش :

-------

امروز یکشنبه  27 اکتبر 2002 است و از روی پیغام روی ماشین متوجه شدم که ساعتها را یکساعت عقب کشیده اند. دو هفته پیش «دیتر آینفلد» و «کیهان» به اینجا {مرکز شتابدهنده دارزبوری} آمدند. ما صحبتهایی در زمینه سیستمهای پالسی و سیستم خلا داشتیم. همچنین من از این به بعد بایستی روی سیستم دیاگنوستیک «بیم یابی» کار کنم. ماه دسامبر میتینگ مهمی در ایتالیا داریم برای آخرین تصمیمات راجع به حلقه انبارنده ماشین سینکروترون. هفته گذشته روز چهارشنبه صبح تماسی از آقای «بوکسنبرگ» داشتم که مسئول علمی دفتر یونسکو است. راجع به نامه ای صحبت کرد که .{..}.

در کنار این دوشنبه گذشته دکتر منصوری از ایران برایم ایمیلی فرستاد که بسیار خوشحالم کرد{ ..}.

روز جمعه ساعت ۱۱ به همراه همکاران َASTEC بیرون رفتیم. ما برای بازی «بولینگ» رفته بودیم. مکانش حدود 20 دقیقه خارج از مرکز دارزبوری در نزدیکی منطقه شهری «وارینگتون» است. این دومین بار بود که بولینگ رفتم. ولی با این حال خوب بازی کردم. وقتی به یکی از همکاران گفتم که دومین بار است بولینگ بازی میکنم تعجب کرد!! به او گفتم که در ایران بازی بولینگ ندیده بودم. ولی بازیهایی شبیه این شاید وجود داشته باشد. اولین بار در Bosen در آلمان بازی کرده بودم وقتی سال گذشته به آنجا رفته بودم. آن سفر جالبی برای من بود. ساعت 2 بعداز ظهر به مرکز برگشتیم. من بهمراه روبرت به قسمت بوستر ماشین رفتیم. مشکلی در قسمت «سیستم زمانی» ماشین رخ داده ست. علاوه بر تاخیر زمانی که توسط ماشین قابل تحمل است ولی jitter موجود در منابع پالسی کیکرها مشکلاتی برای تزریق الکترونها از بوستر به حلقه اصلی ایجاد کرده بود. مقداری اندازهگیری انجام دادیم ولی کارهای زیادی پیش رو لازم دارد. امروز{...}.

-------

کنار آب و پای بید و طبع شعر و یاری خوش     معاشر دلبری شیرین و ساقی گلعذاری خوش

الا ای دولتی طالع که قدر وقت میدانی      گوارا بادت این عشرت که داری روزگاری خوش

و حالا

قرار بود آخر همین ماه دسامبر برای مشاوره و کمک به برخی آزمایشات مرکز سینکروترون خاورمیانه برای دو هفته به آن مرکز بروم. ولی بنا به دلایلی شخصی رفتنم به آنجا را لغو کردم اما گفتم که میتوانم در ملاقاتی در یکی از مراکز اروپایی حاضر شوم تا اطلاعات فنی و کمک لازم را در اختیار افرادی از سزامی قرار دهم" ولی رفتن به خاورمیانه را فعلا قادر نیستم. مدیر فنی مرکز خاورمیانه هم آخر همین ماه قراردادش را به اتمام میرساند و بصورت تمام وقت مدیریت فنی مرکز سینکروترون فرانسوی «سولیل» SOLEIL را بر عهده خواهد داشت در نتیجه مرکز سزامی بدون مدیریت فنی خواهد شد. البته احتمالا یکی از مهندسین آلمانی سابق BESSY «ارنست وایرتر» بصورت موقتی برای مدت یکسال رهبری پروژه را بر عهده خواهد داشت.  این برای پروژه ای که همین اکنون هم با مشکلات فراوان روبروست شاید به معنای پایان تدریجی آن باشد. البته این پروژه توانسته است تاثیرات خود را در زمینه دانش فنی شتابدهنده در منطقه خاورمیانه بگذارد. اکنون ایران, ترکیه, پاکستان و ارمنستان کارگروههای ملی برای دستیابی به دانش فنی شتابدهنده ها را ایجاد کرده اند و این شاید بتواند در دهه های آینده از خروج دانشمندان و متخصصین این زمینه استراتژیک فنی از کشورهایشان کمک فراوانی کند. هر چند که سزامی بدلایل فنی احتمالا برخلاف انتظار در پایان نور سینکروترون قابل استفاده ای تولید نکند ولی باز بودن دسترسی به تمام اسناد و دانش مربوط به این شتابدهنده آلمانی BESSY I تا کنون توانسته کمک فراوانی به کشورهای خاورمیانه ای که «نیازمند به این دانش» بوده اند کند. عکس پایینی مربوط به چمبرهای خلایی Vacuum chambers هستند که در شتابدهنده و کلایدر  DAFNE Collider در INFN فراسکاتی در نزدیکی شهر رم ایتالیا ستفاده شده اند. افراد عادی با دیدنشان شاید فکر کنند که اینها هواکش و تهویه  شتابدهنده هستند! در صورتیکه این چمبرها سالها مکان برخورد الکترونها و پروتونهای نسبیتی و تشعشات نور سینکروترون و ذرات بنیادی بوده اند!!! فکر کنم سال 2006 که به مرکز INFN رفته بودم در کافی شاپ پشت عکس اولین «قهوه اسپرسو» را با یکی از همکاران میل کردم. قهوه ایتالیایی غلیظ و نسبتا تلخ که هر روز صبح قبل از ورود به دفتر کار میل میکنند. این عکس را همان موقع گرفتم. این مرکز به مانند موزه ای تجهیزات شتابدهنده هایی که زمانی طراحی و استفاده کرده بودند را در فضای آزاد گذاشته بودند. مثلا کاویتی فرکانس بالا, مغناطیسهای دوقطبی و چهارقطبی و حتی اولین رینگ حلقوی پایلوت پوزیترون و ... 

------------

اینجا اوایل همین ماه شهرداری این شهر در پیامی از مردم و به خصوص مدیران پروژه ها خواسته است که بدلیل بحران جهانی فراگیر اقتصادی در اروپا و ایالات متحده تا حد ممکن در خرج کردن دقت کنند. او از مدیران خواسته است حتی برای خرج کردن یک یورو هم حساب و کتاب را رعایت کنند. او نگفته است که کم خرج کنید ولی درخواست کرده است که در خرج کردن دقیق باشند و پروژه ها در دستان متخصصینی قرار گیرد که میتوانند با کمترین هزینه به نتیجه از پیش تعیین شده برسند و در این بین فشار غیر عادلانه ای بر دوش کسی قرار نگیرد.

CERN: Neutrinos travel faster than light? Yes or possible Errors

نتایج آزمایش مربوط به اندازه گیری سرعت نوترینوها دیروز جمعه  ۲۳ سپتامبر, توسط مرکز تحقیقات هسته ای اروپا «سرن» در اختیار دیگران قرار گرفت و نشان داد که سرعت حرکت نوترینوهای تولیدی در محل شتابدهنده پروتون سرن SPS از سرعت نور بیشتر است!! اگر بعد از انجام آزمایشات راست آزمایی و تکرار درست بودن آن ثابت شود؛ شاید بتوان اثرات آنرا در تاریخ علم فیزیک بی سابقه دانست. ۱۰۵ سال بعد از تئوری مشهور اینشتین که بیان میکند سرعت هیچ ذره یا موجی نمیتواند از سرعت نور بیشتر شود اکنون آزمایش در سرن (در صورت راست آزمایی دوباره) نشان میدهد که امکان عبور از سرعت نور وجود دارد بدون اینکه احتمالا «سفر در زمان گذشته یا آینده»  Time Travellingیا انتقال به «ابعاد دیگر» Extra Dimensions اتفاق بیفتد!! 

با مطالعه روش انجام آزمایش در مرکز سرن میتوان خطاهای اندازه گیری را هم ممکن دانست. نوترینوها بعد از برخورد پروتون با یک تارگت در محل شتابدهنده پروتون «سرن» در شهر «ژنو» سوییس تولید میشوند. این نوترینوها بعد از عبور از زیر سلسله کوههای مرکزی اروپا در فاصله 730 کیلومتر دورتر در محل لابراتوار زیر زمینی دیتکتور «گران ساسو» Gran Sasso OPERA  در کشور ایتالیا دریافت میشوند. مسیر عبور از زیر رشته کوههای 1400 متری از آن جهت انتخاب شد تا احتمال برخورد ذرات کیهانی و اثرات آنها بر آزمایش به کمترین میزان برسد. تمام این اتفاقات در کسری از ثانیه یعنی 2.5 ms اتفاق افتاده است. هیجان آزمایش در اینجاست که نوترینوها بعد از تولید در سوییس, حدود 60 نانوثانیه زودتر از سرعت نور در «گران ساسو» ایتالیا حاضر شده اند !! چیزی شبیه «قالی پرنده داستان هزار و یکشب»  Persian Flying Rug.

------------

اما احتمالاتی وجود دارد که مثل همیشه خطاهایی در اندازهگیری رخ داده باشد و واقعا سرعت نوترینوها از سرعت نور تجاوز نکرده باشد. از جمله مسئله زمان سنجی, همزمان سازی اتفاقات که در یک شتابدهنده و به خصوص در این آزمایشات به نظرم اهمیت حیاتی داشته است. Events Synchronization. از آنجا که مسئله Timing و Synchronization  مسئله اساسی این آزمایش بوده است برایم بسیار جالب بود تا گزارش فنی آنرا بطور کامل و با دقت مطالعه کنم, بیشک تجربه های این تیم برای ما هم بسیار آموزنده خواهد بود. گزارش به خوبی نشان میدهد که با دقت تمام کار اندازه گیری توسط متخصصین مربوطه انجام شده است. حتی اثرات احتمالی شب و روز و تغییرات بیوسفر زمین و اثرات آن و جابجایی اندک قاره اروپا در طول سال در حین آزمایش هم لحاظ شده بود.

در گزارش فنی این آزمایش ولی از ساعت  GPS Clock به عنوان مبنای زمان  Timing Reference استفاده شده است که البته با قرار دادن پایدار کننده ها آنرا بهبود داده اند. ولی معمولا ساعت اتمی ماهواره های یاد شده در بهترین حالت دارای دقت چندین نانو ثانیه بوده اند. این یک نقطه ضعف قابل پیشگیری است.  استفاده از GPS  اساسا برای چنین آزمایشی انتخاب درستی نبوده است. در گزارش آزمایش اشاره ای به  Timing Jitter تجهیزات زمانی و سینکرون کننده نشده است همچنین به وضعیت و مشخصات فیبرهای نوری. این میتواند تولید کننده خطا در آزمایش باشد. در مسیر اندازه گیری هم در BCT موجود در محل سرن و هم در گران ساسو, میتواند میزان تاخیر Timing Delays محل تقاطع وایرهای زمان سنجی و کانکتورها بطور دقیق لحاظ نشده باشد. کافیست در طول این مسیر چند صد کیلومتری و صدها وایر زمان-بر تنها 18 متر بطور اتفاقی لحاظ نشده باشد. این 18 متر معادل 60 نانو ثانیه است که دیروز و امروز جامعه فیزیک را در شوک فرو برده است.

در پایان باید گفت که میزان افزایش سرعت نوترینوها از سرعت نور تنها 60 نانوثانیه در برابر 2.5 میلی ثانیه است که با توجه به سیستم و تجهیزات سینکرونیزاسیون استفاده شده در گزارش فنی, به نظر شخصیه من در محدوده خطاهای اندازه گیری است, مگر اینکه دوباره و توسط آزمایشگاه ثالثی مثلا در KEK ؟ ژاپن و یا آزمایشگاه Fermilab در ایالات متحده راست آزمایی شود.

آنهاییکه هنوز منتظرند تا از دل آزمایشات «سرن» خبرهای هیجان انگیز «پایان جهان» و خورده شدن زمین توسط سیاهچاله ها!! و  «روز قیامت» را بشنوند احتمالا از خبر دیروز ذوق زده شده اند. ولی خبر بد برایشان اینست که این آزمایش هنوز توسط گروه ثالثی راست آزمایی نشده است و احتمالا هم ...

-----------

ای ز دودی جسته در ناری شده....لقمه جسته لقمه ماری شده

چشم اگر داری تو کورانه میا... ور نداری چشم دست آور عصا 

آن عصای حزم و استدلال را...چون نداری دید می کن پیشوا

تا بظاهر بینی آن مستان کور....چون فرو رفتند در چاه غرور 

«مولانا»

یکبار دیدن بهتر از هزار بار شنیدن است

معمولا تلویزیونها و مدیا کمی در مورد اتفاقات و واقعیتها بزرگنمایی میکنند. تجربه خودم در این مورد برایم همیشه جالب است. زمانیکه حدود ۱۰ سال پیش جهت پروژه ای فنی برای مدتی در انگلستان ساکن بودم. آنجا در مرکز شتابدهنده دارزبوری مشغول بودم که چند سال پیش بدلیل قدیمی بودن برچیده شد و به جای آن مرکز سینکروترون «دیاموند» در آکسفورد بنیان نهاده شد. موقعی که خواستم به ایران سفر کنم دچار توهماتی در مورد ایران شده بودم! مثلا بسیار نگران اینبودم که مثلا در فرودگاه ایران احتمالا اجازه ورود لپ تاپها را نمیدهند!! یا دفترچه خاطرات شخصی شما را از کیفتان در میاورند و میخوانند!! چیزهایی شبیه به این. همه اینها به خاطر عدم دسترسی به اطلاعات صحیح در مورد ایران در اخبار آنجا بود. ولی بعد از رفتن به ایران از چنین چیزهایی خبری نبود. زمانیکه در خاورمیانه در کشور اردن برای اجرای پروژه شتابدهنده خاورمیانه «سزامی» اقامت داشتم البته حس مشترک جور دیگری بود. آنجا جو عمومی ایران را کشوری قدرتمند و پیشرفته میدانست و در اواخر این حتی از واقعیت فراتر میرفت!!! وقتی بعد از حدود چهار سال به ایران رفتم فکر میکردم در آنجا هواپیماهای داخلی بین تهران و سایر شهرها بسیار مدرن هستند و شبیه اتوبوس نیستند! و یا اینکه فرودگاه «امام» مثل فرودگاه «چارلز دو گل» پاریس مدرن است.. ولی واقعیت کمی متفاوت بود. البته در ایران هم حس مشترک چندان به واقعیت نزدیک نبود. در تهران و شهرهای دیگر افراد زیادی را میدیدم که توهمات و اطلاعات نادرست فراوانی از غرب داشتند. حتی کسی را دیدم که فکر میکرد در کشورهای غربی هر روز صبح در خانه ها را میزنند و برایشان توی پاکت پول و یک بطری شیر تقسیم میکنند! او حتما تحت تاثیر برنامه های بی.بی.سی فارسی بوده است.

اطلاعات درست و دانش دقیق, امن ترین وسیله برای تصمیم گیریها است.

----------

این دهان بستی دهانی باز شد   تا خورنده لقمه های راز شد. (مولانا)

برگی دیگر

با گذشت چندین ماه از زلزله ژاپن و اثرات مخرب آن بر مرکز شتابدهنده های KEK هنوز برگشت به حالت عادی غیر ممکن است, این را از همکاری شنیده ام که در آنجا کار میکند. تجربیات علمی این مرکز هرچند با وقوع زلزله کم نشده است ولی تجهیزات و بنیاد فیزیکی مرکز که طی دهها سال در آنجا گردآوری شده بود در یک لحظه محورشان را از دست دادند و نظم دادن به آن محتاج زمان زیادی است. این لزوم رعایت و پیش بینیهای فراوان تری در ساختمانهای شتابدهنده و نحوه جاگذاری تجهیزات را بیشتر نشان میدهد. به خصوص برای شتابدهنده های جدیدی که در مرحله طراحی و ساخت هستند. این مسئله اصلا شوخی و یا یک دکوراسیون و به قول ایرانیها «قرتی بازی»! نیست. بلکه هم از نظر اقتصادی و هم فنی و علمی و امنیتی یک امر ضروری است. این ماشینهای شتابگر بسته به نوع طراحی و ویژگیهایشان از 100 تا 500 میلیون یورو ارزش دارند. 

----------

ساعات کاری تابستانی در اینجا از اول ماه جولای آغاز میشود و تا پایان ماه آگوست ادامه دارد به مدت دو ماه. در این زمان ساعات کاری حدود یک تا دو ساعت کم میشود و کارهای درسی دانشگاهها و مراکز آموزشی هم تقریبا تعطیل است. در این مدت معمولا مراکز فروش تخفیفهای ویژه ای برای اجناس خود به مشتریان میدهند که از ۱۰ تا ۹۰ درصد است. بعنوان مثال مدتی پیش فروشگاهی محصولات خود را با تخفیف ۹۰٪ میداد! معمولا بیشتر مردم هم خریدهای عمده خود را در این زمان یا در موقع تخفیف بعد از سال نو میلادی ژانویه انجام میدهند. 

-----------

آمد یکی آتش سوار بیرون جهید از این حصار
تا بر دمد خورشید نو شب را ز خود بیرون کنید  

دیوانه چون طغیان کند زنجیر و زندان بشکند
از زلف لیلی حلقه ای در گردن مجنون کنید
(هوشنگ ابتهاج)

Synchronization

بعد از مدتی وقت آنرا یافتم در اینجا هم چیزی بنویسم. تجهیزاتی را برای سیستم سینکرونیزاسیون اینجا سفارش دادیم هفته گذشته رسیدند. سینکرونیزاسیونی در مقیاسهای پایین «نانو ثانیه» و «پیکو ثانیه». نانوثانیه برابر با یک میلیاردیم ثانیه است! و پیکو ثانیه هزار برابر از نانو کوچکتر است. در شتابدهنده های حلقوی معمولا حیطه کاری در منطقه نانو است و حال آنکه در شتابدهنده های نسل برتر FEL و نظیر آن منطقه کاری تا «پیکو» و حتی یک میلیونیم نانو یعنی «فمتو» هم به پیش میرود. اکنون به جای واژه «یک چشم بر هم زدن» به عنوان مقیاس زمان کوتاه بهتر است از واژه های مانوس «فمتو» یا «پیکو» استفاده کرد!  

معمولا با پیشرفت صنعت شتابدهنده ها و ورود نسلهای برتر شتابگرها نیاز به سنکرون کردن اتفاقات رخ داده در ماشین به دقت بالاتر و خطای کمتر سیر میکند. شاید زمانی فرا برسد که نیاز به همزمان سازی تا ابعاد زیر فمتو یعنی 0.000000000000001 ثانیه هم ضروری شود.

-------------  

هوا تا دیروز بارانی بود ولی امروز آفتابی و خنک و جالب. سفر امسالم به ایران طبق قوانین فعلی ایران آخرین سفر به آنجا بود. احتمالا رفتن دوباره به آنجا بمانند سایر اتفاقات بعید و سخت که به بعد از ظهور آخر زمان حواله داده میشود؛ بعد از ظهور آخر زمان اتفاق خواهد افتاد :-). عکس پایینی روستایی با نام «اندورا» در نقطه ای شمالی از اینجا بود که در منطقه ای زیبا و کوهستانی چسبیده به دریای آتلانتیک است. منطقه ای بود که چند هفته پیش رفتیم و اتفاقی فستیوال بزرگ فرهنگی ویژه در آن بر پا بود. ما هم تماشا کردیم.

 -----------

 گر به هر زخمی تو پر کینه شوی    پس کجا بی صیقل آیینه شوی

صبر باشد مشتهای زیرکان     هست حلوا آرزوی کودکان