فکر کنم حوالی سال ۲۰۰۷ بود که سفری به هندوستان داشتم. سفرم برای شرکت در کنفرانس شتابگرها بود که آن سال در هندوستان و با میزبانی مرکز شتابدهنده «ایندوس» برگزار شده بود. در صحبتهای دوستانه ای که در حواشی کنفرانس با مهندسین آنجا داشتم، گاهگاهی خارج از مباحث فنی، کمی در مورد تاریخ و فرهنگ انجا هم صحبت میکردیم. حتی در صحبتهای با مهندسین سازنده شتابگر ایندوس ۲، براحتی احساس افتخار آنها به اینکه غالب تجهیزات پیچیده سینکروترون شان را در داخل تولید کرده اند موج میزد. یک روز بعدظهر مدیر یک گروه شتابدهنده سینکروترون، من بهمراه دو نفر دیگر را دعوت کرد تا داخل ماشین شتابگر را نشانمان دهد. در آنزمان کاملا برایم فوق العاده و غیر قابل باور بود که توانسته بودند اینهمه در زمینه طراحی و ساخت تجهیزات خوب عمل کرده باشند. از الکترومغناطیسها، تا کاویتی های شتابدهنده و برخی تجهیزلات بیم یابی...همه را خودشان طراحی کرده بودند و ساخته بودند. من حتی در آنزمان هم خوب میدانستم که طراحی کردن و ساختن چنین تجهیزاتی نیازمند تمرکز عالی و حس و اراده ای بالاتر ازتنها انجام یک وظیفه کاری است. مسئول شتابگر که سن نسبتا بالایی هم داشت مطالبی در نوع خودش جالب حین بازدید از لابراتوار سوپر هادیها بیان میکرد. انها در حال ساخت کویل مغناطیسهای سوپر هادی برای پروژه ال.اچ.سی در «سرن» بودند. گفت که «تا همین چند سال پیش نه تنها هیچ کشوری بدلیل تحریمها بر علیه هندوستان، تجهیزات فنی در این زمینه ها برای ما نمیفرستاد، حتی بارها بدلیل صادر نشدن ویزای ایالات متحده، نتوانستم در کنفرانسها شرکت کنم، تنها به ان دلیل که یک فیزیکدان هندی بودم، اما ما توانستیم شتابدهنده ملی مان را بسازیم. بعد از ساخت اولین شتابدهنده مان «ایندوس ۱»، تحریمها در زمینه تکنولوژیهای وابسته هم برداشته شد. اما ما ایندوس ۲ را هم با ایده های داخلی طراحی کردیم و ساختیم، و اکنون در حال همکاری در طراحی و ساخت تجهیزاتی برای بعضی شتابدهنده های خارج از هندوستان هستیم......» بعد ازین صحبتهای «یوشی» دلیل چنین دستیابی مهم فنی و حس افتخارشان را دریافتم.
شاید نور خارج شده از شتابگر هندوستان در آنزمان در زمره با کیفیت ترین نور سینکروترون نبود، ولی تجربه داخلی بدست امده در ساخت شتابگرهایشان، دستیابی به چنین نوری را کاملا قابل دسترس میکند. سوای انکه قسمت زیادی از هزینه ساخت شتابگرهایشان ، باعث توسعه و شکوفایی شرکتهای دانش محور کشورشان شد. در واقع پروژه های بزرگ علمی و اصطلاحا لبه-تکنولوژی حتی اگر خودشان هم مستقیما حاصلی نداشته باشند، همانند بستری برای رشد شرکتهای دانش محور و موتور توسعه صنعتی کشورهایشان هستند. دقیقا همان کاری که مراکزی مانند «سرن» در اروپا، «ناسا» در ایالات متحده و یا دهها مرکز بزرگ علمی دیگر در آلمان و چین و سایر نقاط جهان انجام داده اند.
شتابدهنده های ذرات دارای انواع مختلفی هستند که بسته به نوع کاربردشان، متفاوت هستند. در حالیکه شتابدهنده های حلقوی سینکروترون بعنوان زیرساختهای عظیم تحقیقاتی و علمی برای علوم بنیادی و تولید نور بعنوان یک سوپر میکروسکوپ، برای تحقیقات لبه تکنولوژی انواع صنایع از طراحی مواد جدید تا پزشکی و تولید داروها و باستانشناسی کاربرد دارد. البته بدلیل بزرگی این شتابدهنده ها ، معمولا قیمت تمام شده برای طراحی و ساخت این شتابدهنده های حلقوی هم بالاست. بطور تقریبی کل هزینه ها از زمین و ساختمان و مهندسین و کارکنان گرفته تا زیرساختها و طراحی و ساخت و اغاز به کار شتابدهنده، بطور متوسط حدود 700 هزار یورو در هر متر محیط حلقه انبارنده است. بعنوان مثال ساخت یک مرکز شتابدهنده حلقوی با محیط ۳۰۰ متر بطور متوسط هزینه ای معادل ۲۱۰ میلیون یورو دارد، که البته این هزینه در بازه ای تقریبی ۱۰ تا ۱۵ ساله هزینه میشود، یعنی هر سال حدود ۱۵ تا ۲۰ میلیون یورو. اما انواع فراوان شتابدهنده های دیگر وجود دارد که حتی یک گروه کوچک در یک دانشکده فنی مهندسی میتواند براحتی طراحی کند و بسازد و هزینه ساختی بسیار پایین دارند. بعنوان مثال شتابدهنده هایی که در مراکز بیمارستانی در انواع شتابدهنده خطی ، پروتون تراپی ، دستگاههای اشعه ایکس برای عیب یابی چیپ های الکترونیکی، دستگاههای MRI، دستگاههای قابل حمل نوترون در صنایع اکتشاف نفت و گاز،و یا دستگاههای اشعه ایکس در مراکز گمرک کشورها ، ماشینهای پرتو دهی میوه ها و محصولات کشاورزی برای افزایش طول عمر، و غیره، همه به نوعی شتابدهنده هایی در انواع مختلف هستند. هر کشور بر اساس نیازهایش، مبادرت به بومی سازی تعدادی از این نوع شتابدهنده های کاربردی میکند. البته بومی سازی تکنولوژی همیشه زمانبر است و نیازمند به زمان کافی ۵ تا ۱۰ ساله تحقیق و توسعه است.
..................
دو سال پیش که به ایران رفته بودم، درخواستی برای دریافت کارت ملی هوشمند دادم. و البته بعد از دو سال هنوز اماده نشده !! میگویند بدلیل تحریم، کارتش را نمیتونیم وارد کنیم. خبر خوش ، ایسنت که دلیل تاخیر در صدور کارت ملی افراد، «خشکسالی »نیست. در واقع کلماتی مثل «تحریم» یا «خشکسالی»، کلماتی جادویی برای شانه خالی کردن از انجام وظیفه است.
در اخبار ایران در چند سال اخیر، فراوان از بحران کم ابی، کم برقی و خاموشی شهرها و زمین گیر شدن صنعت و ...میاید، و جواب عجیب وزیران مربوطه ، مرا یاد جواب رییس یک قبیله در جنگلهای آمازون می اندازد:در حالیکه به آسمان نگاه میکند میگوید: امسال خشکسالیست. کم باران امده است...
دلیل صادقانه اینها نه کاملا خشکسالیست و نه تحریم. دلیلشان عدم برنامه ریزی و آینده بینی وزارتخانه مربوطه است، و دلیل عدم برنامه ریزی ، در حالت خوشبینانه ! احتمالا کار نابلدی و ندادن دل به کار است.
تا نزاید طفلک نازک گلو
کی روان گردد ز بستان شیر او
آب کم جوی، تشنگی آور بدست
تا بجوشد آبت از بالا و پست
«مولانا»
حدود دو سال پیش برای نظارت و نصب قسمتی از شتابدهنده اسپالاسیون اروپا به لوند رفته بودم. در تونل شتابگر بهمراه سه همکار دیگر مشغول یک سری آزمایشات بودیم. آنها ازمایشات رفتار خلا و هم ترازی را انجام میدادند و من آزمایشات رفتار فرکانس بالا. یک گروه پنج نفره وارد تونل شد و کنار انالیزور فرکانسی ایستادند و نگاه میکردند. پیرمردی که ظاهرا رییس انها بود سلام کرد و از من در مورد ان قسمت شتابگر پرسید و اینکه چه کشوری مسیول ساخت این قسمت از شتابدهنده بوده است. جواب دادم و گفتم که این قسمت بر عهده مرکز ما در اسپانیا بوده است. من کمی در مورد تجهیزات فنی ان قسمت صحبت کردم و بخصوص در زمینه بی پی ام هایی که خودم برای این قسمت انرژی پایین طراحی کرده بودم توضیح دادم. بسیار با علاقه گوش دادند و در پایان آن پیرمرد گفت که ما از مرکز شتابگر «ماکس» در همین لوند آمده ایم. چه خوب میشد اگر میتوانستید یک سمینار کوتاه در مرکز ما در این زمینه داشته باشید. گفتم با کمال میل. از همکارش خواست تا با موبایل از کارت شناسایی اویزان شده به گردنم عکس بگیرد و بعدا با من هماهنگ کند. گفتم که میتوانم مقالاتی هم در مورد این قسمت برای گروهتان بفرستم تا بیشتر در این زمینه اشنایی پیدا کنید. ازو پرسیدم اسمتان چیست. گفت میکل اریکسون هستم ! یک لحظه مکس کردم و با تعجب پرسیدم میکل اریکسون معروف و طراح و سازنده شتابگر «ماکس»؟ گفت :بله. از اشناییتان خوشحال شدم و امیدوارم که به مرکز ما سربزنید. گفتم جالب است،مقالات شما در زمینه کاریم را که حدود ۴۰ سال پیش برای طراحی شتابدهنده های «ماکس »سوئد و «بسی یک »آلمان نوشته اید ، مثل کتاب رفرنس به من کمک کرده است....
از تواضع علمی او لذت بردم که و ازینکه در مدت صحبتم ،فکر میکردم دارم به او و گروهش، مطالب فنی شتابدهنده یاد میدهم شرمنده شدم!
............
پیش چشمت داشتی شیشه کبود
زان سبب ، عالم کبودت مینمود
شیر خود را دید در چاه، وز غلو
خویش را نشناخت آن دم از عدو
عکس خود را او عدو خویش دید
لاجرم بر خویش شمشیری کشید
«مولانا»
بعد از یک دهه کاهش سرمایه گذاری در شتابدهنده های ذرات، ولی در سالهای اخیر دوباره همچون دهه نود میلادی و سالهای اولیه قرن ۲۱، سرمایه گذاریهای کلانی در ساخت و توسعه شتابدهنده های نسل چهارم و پنجم و بخصوص آزمایشگاههای تولید نوترون آغاز شده است. بر خلاف ذرات باردار الکترون و پروتون در شتابگرهای حلقوی و خطی، ولی نوترون ها بدلیل انکه باردار الکترومغناطیسی نیستند، توانییهای منحصر بفردی در صنعت دارند که الکترون ها و پروتونها قادر به ارایه انها نیستند. انها بدلیل بی بار بودنشان، بدون تاثیر گذاشتن و تاثیر گرفتن الکترومغناطیسی از ذرات مورد آزمایش، از درون انها عبور میکنند و اطلاعات لازم را در اختیار محققان و صنایع قرار میدهند. تا یک دهه پیش مرکز اسپالاسیون نوترون اورنل SNS در ایالات متحده بزرگترین مرکز تولید کننده نوترون بود. ولی کم کم با ورود صنایع جدید قدرت و کیفیت لازم را از دست داد، تا اینکه مرکز اپالاسیون اروپا در دهه قبل متولد شود و تا چند سال آینده بعنوان قوی ترین منبع نوترون جهان برای ازمایشات و صنایع بصورت رسمی آغاز بکار کند.
...............
قصه طنز قدیمی که یادم امد اینجا بنویسم. ملانصرالدین داشت زندگیش را میکرد. او در روستایش در حال قدم زدن و تماشای مردم بود، که شخص قوی هیکل سبیل چخماقی آمد و یقه اش را گرفت. به ملانصرالدین گفت تو به چه حقی بدون اجازه من برای خودت قدم میزنی؟ بعد با گچ روی زمین یک حلقه دورش کشید و گفت به روستای بغل دستی میروم . اگر تا بعدظهر که برمیگردم، پایت را ازین حلقه بیرون بگذاری پایت را قلم میکنم.....ملانصرالدین در مدتی که شخص قوی هیکل انجا نبود چندین بار پایش را بیرون حلقه گذاشته و ازینکه قانون قوی هیکل را زیرپا گذاشته، خوشحال میشد و زیر لب لبخندی میزد....بعد از نصف روز ، قوی هیکل امد و گفت ، حالا ازاد هستی که بروی، ولی یادت باشد دیگر بدون اجازه من در این روستا قدم نزنی. واللا دوباره تنبیهت میکنم....ملانصرالدین اما احساس پیروزی میکرد که توانسته بود در غیاب قوی هیکل، چندین بار پایش را بیرون حلقه بگذارد و این موفقیت را برای همه دوستانش تعریف میکرد....
حالا این داستان تحریم های اقتصادی و غیره ، صرفنظر به این که چه کشوری تحریم میکند و چه کشوری تحریم میشود ، بازگوی همین طنز در دنیای واقعی است.
آغاز سال ۲۰۲۱ است. سال گذشته ۲۰۲۰ با وجود بیماری کوید ۱۹ ،تقریبا بصورت نیمه مجازی سپری شد. غالب کارها، کنفرانسهای علمی و جلسات فنی بصورت اینترنتی وغیرحضوری برگزار شده است. بیماری کووید هر چند که اثار اقتصادی غیرقابل جبرانی در کشورهای توسعه یافته گذاشته است ولی ، نحوه فکر کردن را بصورت مثبت و واقع گرایانه تری تغییر داده است. درس مهم کووید، توسعه زیرساختهای اینترنت و ارتباطات غیرفیزیکی است.اغلب کارها، خرید، جلسات و پژوهشها و اموزش مجازی و الکترونیکی.
اما فرهنگ زندگی مجازی و استفاده از اینترنت هم بسیار مهم است. امروز علاوه بر وبسایت های تخصصی، اما اپهای ساده ای همچون یوتیوب و یا ویکی پدیا ، یا گوگل و واتساپ و تلگرام و دهها گجت اینترنتی دیگر، بعنوان ابزارهای عالی زندگی روزمره و حتی آموزشی و اقتصادی مطرح هستند...
شاید باورش سخت باشد، ولی اولین ماهواره فضایی در سفر به کره ماه، توسط کامپیوتری کنترل میشد که قدرت تحلیل داده اش از موبایلی که در دستان ماست بسیار و صدها برابر پایین تر بود، چه برسد به کامپیوتر روی میزی در خانه ها. این در مورد تولید و کنترل ذرات زیراتمی در تونلهای شتابدهنده های چند ده کیلومتری الکترون و پروتون هم صادق است. بعنوان مثال محاسبات و تحلیل میدانهای الکترومغناطیسی مگنتها و یا کاویتی ها، در غیاب کامپیوتر در چندین دهه پیش، با قلم و کاغذ انجام میشده است. همیشه پشت کارهای بزرگ، تفکر و اراده متخصصین کار اصلی را انجام میدهد. این را زمانی دریافتم که حدود بیست سال پیش بعد از دوران دانشگاه وارد کارهای تحقیقاتی شتابدهنده های سینکروترون شدم. بسیاری فرمولهای فیزیک و ریاضی ،انتگرالها ،معادلات ماکسول و ریشه های تابع بسل !! که زمانی در دانشگاه در شب امتحان مرور میکردیم، کاربردشان را در ساخت تجهیزات پروژه های عظیم علمی نشان میدادند.پروژه هایی با ظاهری بسیار پیچیده ، ولی واقعیتی ساده بر مبنای فرمولهای فیزیک و ریاضیات. و بعد از ان تنها عمل و تلاش و شکست و باز تلاش و شکست و تلاش و شکست تا موفقیت. در واقع در تمام این پروژه های بزرگ و پشتوانه های علمی و صنعتی کشورها، وجود دانشمندان و جوانان جویای نام و البته دولتهایی مسئول که برکات تکنولوژی و صنعت بومی شده و ملی را برای کشورشان عمیقا درک کرده اند وجود داشته اند.
.........
آن کاخ که با چرخ همی زد پهلو
بر درگه آن شهان نهادندی رو
دیدیم که بر کنگره اش فاخته ای
بنشسته همی گفت که کوکوکوکو
«حکیم عمر خیام»
تجربه جالبی از خیلی وقت پیش وقتی پروژه شتابدهنده سینکروترونی را در خارج از اروپا در دست انجام داشتیم. حدود سال 2007 وقتی خیلی جوانتر بودم، که کارهای راه اندازی مایکروترون را در پروژه ای بنام «شتابدهنده خاورمیانه» اغاز کردیم. برای هر کسی که با کارهای علمی و نحقیقاتی آشنا نباشد، احتمالا فرض بر اینست که در پروژه بین المللی چون این پروژه، محققین و مهندسین پشت کامپیوترهایشان نشسته اند و گاهگاهی به ازمایشگاههای از قبل تجهیز شده میروند و چند دستور یه تکنسین ها میدهند و خدمتکارهایی برایشان چای و قهوه میاورند !!
اما واقعیت کاملا فرق میکند. در آنزمان، من به اتفاق پنج نفر دیگر مسئولیت اصلی طراحی قسمت رینگ شتابدهنده و راه اندازی و مدیفیکاسیون شتابگرهای مایکروترون microtron و بوستر booster را به عهده داشتیم. برای آغاز به کارهای راه اندازی مایکروترون بسی، نیاز به تجهیز آزمایشگاه برق و دیاگنوستیک داشتیم. از راننده مرکزمان خواستم تا مرا به بازار وسایل برقی شهر ببرد. در انجا وسایل ساده ای مثل اچار پیچ گوشتی، هویه برقی، انبر دستی و قیچی سیم ، اهم و ولت متر، فازمتر و جعبه ابزار ساده و. .. خریدیم و به مرکز شتابدهنده برگشتیم. یک اسیلوسکوپ آنالوگ هم از دانشگاه کناریمان قرض گرفتیم. چند وسیله دیگر هم شامل یک مولد پالس signal generator از تجهیزات مستعمل شتابدهنده آلمانی bessy جدا کردم. دو سال بعد وقتی خبرنگار مجله برق و الکترونیک IEEE برای تهیه گزارشی از شتابدهنده امد و با من هم مصاحبه ای کرد، همینها را در مجله نوشت! با همین وسایل ابتدایی کارهای اماده سازی منابع قدرت پالسیhigh voltage modulator ، تجهیزات بیم یابی diagnostics و سایر الکترونیک مایکروترون را اغاز کردیم. اغلب این تجهیزات قدیمی مربوط به سالهای 1980 بودند. بعد از ساخت بسیbessy دو در آلمان، شتابدهنده bessy 1 یک و تجهیزات‌ش به انبار مستعمل فرستادهشدند.....ولی سرانجام درغالب کمک علمی یونسکو، با کشتی به آن مرکز فرستاده شدند.
همکاران من در قسمت خلا vacuum و مکانیک و یا فرکانس رادیویی RF هم با تجهیزات ساده و اولیه ای شروع کردند. اما نتیجه راه اندازی و خروج بیم الکترون ازین شتابگر ۲۲ میلیون الکترون ولتی22MeV بعد از یکسال بود. البته بعد از موفقیت در راه اندازی این شتابدهنده ، کمکهای زیادی بخصوص از طرف اتحادیه اروپا شد تا تجهیزات اندازه گیری مدرن و ... خریداری شود. اما بعنوان تجربه ، هر چند که داشتن تجهیزات و لوازم مدرن در کارهای مهندسی و تحقیقاتی ، بسیار به مدت زمان انجام ان کمک میکند، ولی مهمتر از تجهیزات مدرن، پشتکار و علاقه متخصصین است که باعث پیشرفت و ماندگاری پروژه های علمی تحقیقاتی و صنعتی میشود.
.............
آه کردم؛ چون رسن شد آه من
گشت آویزان رسن در چاه من
آن رسن بگرفتم و بیرون شدم
چاق و زفت و فربه و گلگون شدم
"مولانا"
بهار و زمستان پارسال بالاخره کارهای انتقال و نصب تجهیزاتی قسمت انرژی پایین شتابدهنده «اسپالاسیون اروپا» را به سوئد انجام دادیم. طراحی، ساخت و نصب این قسمت از شتابدهنده بر عهده مرکز ما در این منطقه از اروپا بود. کشور ایتالیا مسیولیت طراحی ، ساخت و نصب قسمت «ایون سورس » شتابدهنده را بر عهده داشت و فرانسه هم قسمت «ار.اف. کیو» را طراحی و ساخت. سایر کشورهای اروپایی هم به نوبه خود قسمتهایی از این پروژه عظیم علمی و تکنولوژی را بر عهده دارند. کارها با کمی تاخیر طبق برنامه پیش میرود، هر چند که مهمان ناخوانده ویروس کوید۱۹ ، همه پروژه ها و حتی زندگی روزمره را دچار تحولات کرده است.
امسال خیلی از کنفرانسهای علمی بصورت مجازی و اینترنتی برگزار شده اند و خواهند شد از جمله کنفرانس شتابدهنده های ۲۰۲۰ در دو هفته پیش. این فرصت خوبی برای محققین در این زمینه است تا از پیشرفتهای صورت گرفته در این زمینه ها مطلع شوند، و بر خلاف سالهای گذشته نیاز به سفر فیزیکی و یا صرف هزینه و .... هم دیگر وجود ندارد.
بطور کلی واقعیت اینست به یمن اینترنت عملا هم دستیابی به منابع علمی برای کشورهای در حال توسعه در مقایسه با بیست یا سی سال پیش بسیار اسان است. همینطور دسترسی به نرم افزارها و غیره اسان است. اما هنوز دستیابی به تکنولوژی اسان نیست ، و ان تنها از طریق تجربه و کار کردن بدست میاید. همه کشورهای صاحب تکنولوژی روزی از صفر شروع کرده اند ، ولی با اراده و حمایت از محققین داخلی توانسته اند به عبور از چالشهای تکنولوژی دست یابند. همصحبتی با محققین دیگر کشورها و نگاهی به تاریخ توسعه کشورهایی نظیر ژاپن، آلمان، چین، ایالات متحده و حتی کشورهای نوظهور ،نشان میدهد که توسعه علمی و تکنولوژیکی از درون این کشورها و با فهم مسئولین و پشتکار محققین ایجاد شده و نه از بیرون به انها داده شده باشد.
........
تابستان گذشته به ایران و تهران هم سفر کردم و لی در مدت کوتاه دو هفته ای نتوانستم به مسجدسلیمان بروم . رفتن به انجا همیشه حس خوبی دارد.
........
از نظر گه گفتشان شد مختلف آن یکی دالش لقب داد این الف
در کف هر کس اگر شمعی بدی اختلاف از گفتشان بیرون شدی
چشم حس همچون کف دستست و بس نیست کف را بر همه او دسترس
چشم دریا دیگرست و کف دگر کف بهل وز دیده دریا نگر
جنبش کفها ز دریا روز و شب کف همی بینی و دریا نه عجب
«مثنوی مولانا داستان شکل پیل»
...مدت زیادیست که چیزی در اینجا ننوشته ام. یک دلیل ان نداشتن وقت کافی برای نوشتن در اینجا بوده است. امسال هم البته مانند سال گذشته برنامه ای برای سفر به ایران ندارم. دلیل ان وضع قوانین جدید در دولت فعلی ایران است که عملا مسافرت ما را بسیار دشوار و یا غیرممکن کرده است.
به جای مسافرت به ایران، البته مسافرتهای مکرری به کشورهای اطراف در اتحادیه داشته ام. وجه جالب اتحادیه اروپا، همین اسانی گشت و گذار و قوانین هوشمند و در عین حال آسان و دوستانه برای ساکنین کشورهای عضو است. ماه گذشته سفر جالبی به کشور سوئد داشتم . هر چند که سفری کاری به مرکز اسپالاسیون اروپا بود، سفری برای همفکری با همکارانمان در انجا در زمینه طراحیهای مهندسی مرکز اسپالاسیون اروپا که در سال ۲۰۲۲ بعنوان بزرگترین مرکز اسپالاسیون در جهان شناخته خواهد شد. از قسمتهای مختلف در حال ساخت ان هم بازدید کردیم. هوا البته در این ماه از سال بقدر کافی سرد بود که مجبور بودی کلاه بر سر بگذاری. سوئد هم مثل همینجا از چند هفته پیش به استقبال سال نوی میلادی رفته اند. و اغلب نشانه های سال نو در خیابانها و خورد و خوراک و مغازه ها به وفور دیده میشد.
——————————
داستان زیبایی از مولانا وقتی مسافری بهمرا ه خرش برای رفع خستگی سفر به خانقاهی وارد شد، خرش را به صاحب خانقاه میسپرد، و شب هنگام...
چون سماع آمد از اول تا کران...مطرب آغازید یک ضرب گران
خر برفت و خر برفت آغاز کرد...زین حرارت جمله را انباز کرد
زین حرارت پای کوبان تا سحر...خر برفت و خر برفت گو ای پسر
چون گذشت آن نوش و جوش و آن سماع....روز گشت و جمله گفتند الوداع
و صبح روز بعد به جستجوی خرش میگردد...
تو نیایی و نگویی مر مرا؟....که خرت را میبرند ای بینوا؟
و جواب صاحب خانقاه:
گفت والله آمدم من بارها ...تا تورا واقف کنم زین کارها
تو همی گفتی که خر رفت ای پسر....از همه گویندگان با ذوقتر
تنها به عنوان یک مثال میتوان از تنوع شتابدهنده های الکترونی، پروتونی و نوترونی در این کشورها نام برد. کشور آلمان بیشترین تعداد شتابدهنده های الکترون, پروتون و نوترون را طی چندین دهه طراحی و ساخته است. مجموعه عظیمی از دانشمندان, مهندسین و محققین دکتری و پسا دکتری در این استخرهای علمی مشغولند. صنایع فراوان داخلی به واسطه ارتباط با این مراکز به رشد گسترده خود ادامه میدهند. این در واقع بنیان محکمی برای توسعه اقتصادی و امنیت این کشور شده است. تعداد این مراکز در آلمان از سایر کشورهای اروپایی گسترده تر است. همین وضع در مورد کشور ژاپن قابل بیان است. در این کشور بیشترین تعداد مراکز شتابدهنده الکترون و یا پروتون در آسیا مشغول بکارند. در امریکای شمالی نیز, ایالات متحده در این زمینه بی نظیر است. در سالهای پیش بازدیدهایی از مراکز ژاپنی و آلمانی داشته ام و در سالها پیش نیز پروژه مشابهی در خاورمیانه در دست اقدام داشتیم. ولی همه پیشبرد این پروژه ها علاوه بر اراده مسئولین کشورها, نیازمند زیرساختهایی فنی نیز است. تنها پروژه شتابدهنده الکترون در چندین سال پیش در ایران آغاز به طراحی کرده است که به نظرم, شاید سرعت کافی برای اتمام طراحی های مهندسی نداشته است. بدون اتلاف وقت دولتهای جدید بایستی پروژه های جدید شتابدهنده های پروتون و کارخانجات نوترون با مدیرانی جوان و پر انرژی و البته با تجربه را در دستور کار خود قرار دهند. فاکتور زمان در پروژه های فنی و تکنولوژی بالا بسیار موثر است.
-------------
تدبیر کند بنده و تقدیر نداند
تدبیر به تقدیر خداوند چه ماند
(مولانا)
امسال برای مدت 11 روز مسافرت کوتاهی به ایران داشتم. تهران, اهواز و مسجدسلیمان شهرهایی بودند که در این مدت کوتاه بودم.
----------
نردبان این جهان ما و منیست
عاقبت این نردبان افتادنیست
لاجرم هر کس که بالاتر نشست
استخوانش سخت تر خواهد شکست
(مولانا)
هفته اول اکتبر برای کنفرانس تجهیزات بیم یابی شتابدهنده ها به ژاپن رفتم. پرواز کاملا درازی بود حدود یک روز کامل. از اینجا به پاریس و از پاریس به توکیو که بدون وقفه 12 ساعت طول کشید. البته پرواز اولم از پاریس به توکیو بدلیل رخداد طوفان در اطراف توکیو کنسل شد. بهمین دلیل یک شب در هتلی در نزدیکی پاریس بودم. کنفرانس به نحو خوبی برگزار شد و همه چیز طبق برنامه زمانبندی پیش رفت حدود 300 نفر در کنفرانس شرگت کردند. از قاره های آسیا, اروپا و امریکا شرکت کنندگانی داشتیم. و بالاخره در جلسه ویژه برنامه ریزی, استرالیا را به عنوان برگزار کننده سال 2015 انتخاب کردیم. در آن جلسه 15 نفر شرکت داشتیم و واقعیت اینست که انتخاب کشور استرالیا برایم کاملا جالب بود. در این روز دو کشور استرالیا و تایلند به عنوان کاندیدهای نهایی در نظر گرفته شدند. نمایندگان این دو کشور پرزنتیشنهای خود و نامه های ساپورت دولتهایشان را ارایه و توضیح دادند. حدود نیم ساعت به سوالات ما پاسخ دادند. سپس ما نیم ساعت را به بحث برای انتخاب کشور برگزار کننده بدون حضور نماینده هایشان اختصاص دادیم. مسایل فنی گرفته تا مسایل غیر فنی نظیر هزینه هتلها برای شرکت کنندگان و فاصله پرواز تا اروپا و امریکا و ...
در پایان یکی از همکاران واقعیت را صریحا گفت. گفت دوستان انتخاب بین این دو کشور کار مشکلی است. لذا فکر میکنم انتخابمان بر این خواهد بود که از نماینده کدام کشور بیشتر خوشمان میاید!! اینبود که با رای اکثریت کشور استرالیا به عنوان برگزار کننده سال 2015 انتخاب شد! این کنفرانس سال آینده و سال 2014 به ترتیب در انگلستان و ایالات متحده برگزار میشود. نمایندگانی از کشورهای ترکیه و ارمنستان هم بصورت مقدماتی برای برگزاری کاندید شده بودند که البته در پایان بدلیل نبود مرکز شتابدهنده واقعا فعال اصلا مطرح نشدند.
------------
غذاها در ژاپن بیشتر دریایی هستند. معمولا با ماهی خام, سس سویای ویژه و تندی استفاده میکنند که طعم آنرا کاملا خوشمزه میکند برخلاف آنکه برای اولین بار همه فکر میکنند ماهی خام بایستی بدمزه باشد. در تمام رستورانها بدون استثنا برای خوردن غذا از استکهای ژاپنی استفاده میکردند و نه از چاقو و چنگال. شب سوم کنفرانس مهمانی شام در رستورانی بودیم که من به تصادف کنار یک ژاپنی نشسته بودم. در مورد غذاها و روش خوردن و نوشیدن نوشیدنیها توضیحات جالبی داد که نشان از پایبندی شدید آنها به سنتهای اصیل ژاپنی داشت. او مدیر شرکتی از صنایع هوا و فضای ژاپن بود که به نحوی به تجهیزات شتابدهنده ها هم متصل بود. کاملا به نحوه زندگی و آداب و رسوم سنتیشان مفتخر بود و البته برای من هم جالب بود که کشوری با تفکر شرقی و پایبندی به سنتهایشان, همچنین از لحاظ فنی و تکنولوژی و تا حدی اقتصادی در صدر جهان قرار قرار دارد. چیز دیگری که برایم جالب توجه بود احترام فراوان به دیگران بود که در لحظه اول فکر کردم چیزی شبیه احترام در کشورهای خاورمیانه است که بیشتر جنبه «ظاهری و گول زنی» دارد! ولی کمی ارتباط با آنها برایم مشخص کرد که آنها واقعا همدل هستند. رعایت قوانین راهنمایی رانندگی هم مثل هر کشور صنعتی دیگری کاملا مشهود بود.
نه عمر خضر بماند نه ملک اسکندر....نزاع بر سر دینی دون مکن درویش (حافظ)
احتمالا مدتی دیگر سفری به مرکز GSI در آلمان خواهم داشت تا در زمینه تکنولوژیهای مربوط به سیستمهای بیم یابی با آنها صحبتهایی داشته باشم. مرکز GSI در آلمان از معدود مراکز با سابقه شتابدهنده های پروتون و یون است که تجربیات عالی در زمینه های مشترک کاری دارند. سفر ماه اکتبر به مرکز KEK در ژاپن را هنوز تصمیم گیری نکرده ام. این کنفرانس امسال در توکیو ژاپن و سال آینده در آکسفورد و سال 2014 در ایالات متحده برگزار میشود. برای سال 2015 کشوری آسیایی در نظر گرفته شده است. در جلسه کمیته برنامه ریزی ماه می که برای کنفرانس ژاپن داشتیم به این فکر میکردم که آیا ایران میتواند در کنار استرالیا, چین و کره بعنوان میزبان این کنفرانس بزرگ فناوری در سال 2015 پیشنهاد شود؟ ولی به نتیجه مثبتی نرسیدم. واقعیت اینست که ایران هنوز زیرساختهای علمی و فنی در زمینه تکنولوژی شتابدهنده را ندارد. سال 87 خبردار شدم معاونت علمی رییس جمهور مرکز تحقیقات فیزیک نظری را برای اجرا و نظارت بر طراحی سینکروترون ملی مامور کرده است. من سال 82 در این مرکز کار کرده ام. مرکز علمی معتبر و فعالی در زمینه های تئوری است که البته در زمینه فیزیک تجربی و تکنولوژی بسیار جوان و کم تجربه است. دلیل دوم آنبود که اشخاص مسئولی در این زمینه در ایران نمیشناختم که با آنها صحبت کنم.
-----------
تو به تقصیر خود افتادی ازین در محروم
از چه می نالی و فریاد چرا میداری
(حافظ)
Evidences of God Particle (Higgs) are found in the latest CERN experiments results.
امروز نشانه هایی از تطابق ذره یافت شده در آخرین آزمایشهای مرکز هسته ای اروپایی «سرن» با ذره پیش بینی شده «هیگز» یا اصطلاحا «ذره الهی» در جلسه سرن ارایه شد. آزمایشات مربوطه در انرژی 126 GeV , و از دو منبع شتابدهنده مختلف راست آزمایی شده و درجه احتمال صحیح بودن آزمایشات 5 سیگما بوده است. این معادل خطایی کمتر از هزارم است.
در مورد اینکه این ذره هیگز یا ذره ای جدید ولی غیر از «ذره خدا» ! است هنوز جمع بندی علمی صورت نگرفته است.